Nouveau réalisme στο Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή

Μπορεί η τέχνη να σώσει τον κόσμο; παλιό, κεφαλαιώδες ερώτημα που έχει τεθεί πολλές φορές και που συνήθως η απάντηση είναι απλή: όχι αλλά μπορεί να τον ομορφύνει... Κάτι τέτοιο επιχειρεί η έκθεση του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή, και αν κρίνω από τις δύο φορές που μέχρι σήμερα την επισκέφθηκα, το πετυχαίνει σε μεγάλο βαθμό! Παιχνιδιάρικη έκθεση με έργα καλλιτεχνών που πρέπει να ήταν η χαρά της ζωής, στημένη από το Ίδρυμα Γουλανδρή ιδανικά. 

Το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στο Παγκράτι είναι οικείο, βοηθούν οι άνθρωποι του πολύ σε αυτό, είναι φρέσκο, ιδανικό τόπο συνάντησης, τέχνη στις αίθουσες, φαγητό στο καταπληκτικό εστιατόριο, καφέ. Η διαμορφωμένη από το ίδρυμα πλατεία του Αγίου Σπυρίδωνα τυπικό παράδειγμα τι μπορεί να κάνει η ιδιωτική πρωτοβουλία ή για να το πω Ανδριώτικα: τι μπορούν να κάνουν τα βαπορίσια λεφτά (σχεδόν τα πάντα)!

Η έκθεση αυτή δεν στοχεύει σε μια εξαντλητική ιστορική προσέγγιση.
Επιλογή μας είναι να αναδειχθεί το νεανικό, πληθωρικό, διασκεδαστικό πνεύμα
των καλλιτεχνών, οι οποίοι άφησαν ισχυρό αποτύπωμα στην εποχή τους.
(Nouveau réalisme Κατάλογος έκθεσης 2023. Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau)

Niki de Saint Phalle - Hippo Lamp, 1990

Yves Klein, Η Νίκη της Σαμοθράκης, 1962

Jean Tinguely, Αθηνά Παλλάδα ή το άρμα, 1989

Nouveau réalisme έως τις 9 Απριλίου 2023

goulandris.gr/el/exhibition/nouveau-realisme

Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή.
Ερατοσθένους 13, Αθήνα 116 35. Τηλ.: 210 725 2895. Διάρκεια έκθεσης: Έως τις 9 Απριλίου 2023. Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Πέμπτη, Σάββατο & Κυριακή: 10.00-18.00, Παρασκευή: 10.00-20.00. Τρίτη κλειστά

Με μεγάλη επιτυχία συνεχίζεται έως και τις 9 Απριλίου 2023 η διεθνής έκθεση Nouveau Réalisme, στο Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή στην Αθήνα. Το αφιέρωμα στο εκρηκτικό, επαναστατικό κίνημα μεταξύ των Dada και της Pop Art, που ανέτρεψε την τέχνη του 20ου αιώνα, άνοιξε για το κοινό τον Ιανουάριο.

Το Nouveau Réalisme, ή Νέος Ρεαλισμός, είναι ένα από τα μείζονα καλλιτεχνικά κινήματα του 20ου αιώνα. Αναπτύχθηκε σε μια εποχή μεταίχμιο της Ιστορίας, όπου η τέχνη έπαψε να χαρακτηρίζεται μοντέρνα για να ονομαστεί σύγχρονη. Κάποια από τα δεκατρία μέλη που συγκρότησαν το κίνημα σήμερα συγκαταλέγονται στα διάσημα πλέον ονόματα, με ισχυρό καλλιτεχνικό στίγμα. 

Οκτώ από αυτούς τους καλλιτέχνες ήταν παρόντες στις 27 Οκτωβρίου του 1960, ημέρα της υπογραφής μιας κοινής διακήρυξης που είχε συντάξει ο κριτικός τέχνης Pierre Restany και η οποία όριζε συνοπτικά τον Νέο Ρεαλισμό ως τις «νέες αντιληπτικές προσεγγίσεις του πραγματικού». Οι καλλιτέχνες αυτοί ήταν, με αλφαβητική σειρά, οι Arman, François Dufrêne, Raymond Hains, Yves Klein, Martial Raysse, Daniel Spoerri, Jean Tinguely και Jacques Villeglé. 

Αργότερα, και μετά από πρόσκληση του Restany, προστέθηκαν στην ομάδα οι César, Mimmo Rotella, Niki de Saint Phalle, Gérard Deschamps και εν συνεχεία ο Christo. Τα περισσότερα από τα κοινά σχέδιά τους ξεδιπλώθηκαν ανάμεσα στο 1960 και το 1963 και συνεχίστηκαν με πιο αραιούς ρυθμούς μέχρι το 1970, χρονιά που η ομάδα γιόρτασε πανηγυρικά στο Μιλάνο τη δέκατη επέτειο από την ίδρυσή της.

Ο όρος Ρεαλισμός, που επέλεξε ο Restany, δεν ήταν τυχαίος. Αποτελούσε αναφορά στο καλλιτεχνικό και λογοτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε στη Δυτική Ευρώπη στα μέσα του 19ου αιώνα. Στον εικαστικό τομέα, κύριος εκπρόσωπός του υπήρξε ο Gustave Courbet, ο οποίος τον χαρακτήρισε ως «την άρνηση του ιδεώδους». Ακολουθώντας το παράδειγμά του, τα μέλη του Νέου Ρεαλισμού ήρθαν να μεταγράψουν στην τέχνη τους τη δική τους αντίληψη για τον κόσμο, μέσα σε μια κοινωνία βιομηχανοποιημένη πλέον, αστική στο μεγαλύτερο μέρος της, και στην οποία κυριαρχούν η διαφήμιση και η μαζική παραγωγή.

Οι αισθητικές επιλογές και οι καλλιτεχνικοί προβληματισμοί των μελών του εφήμερου αλλά σημαντικού αυτού κινήματος τους κατέστησαν πρωτοπόρους σε πολλά επίκαιρα ζητήματα που υπερβαίνουν τα όρια της τέχνης: όπως η αμφισημία του ρόλου της βιομηχανίας, η σπουδαιότητα της ανακύκλωσης, η αναγκαιότητα αναθεώρησης θεμάτων που άπτονται της κλιματικής αλλαγής και της οικολογίας. 

Η υλοποίηση του εικαστικού αυτού αφιερώματος δεν θα είχε επιτευχθεί χωρίς τη θερμή υποστήριξη των φορέων, τόσο θεσμικών όσο και ιδιωτικών, που μας δάνεισαν τα έργα και απάντησαν στην πρόσκλησή μας με γενναιοδωρία και ενθουσιασμό, μεταξύ άλλων και το Centre Pompidou στο Παρίσι.

Στην έκθεσή μας παρουσιάζεται επίσης ένα πλούσιο αρχείο, που μας ταξιδεύει στις πολλές και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες εφήμερες δημιουργίες των καλλιτεχνών, καθώς και διάφορες συνεντεύξεις της εποχής.  

Η έκθεση Nouveau réalisme, που συγκεντρώνει πάνω από 50 έργα, δικαιώνει το ένστικτο του Βασίλη και της Ελίζας Γουλανδρή που τίμησαν στη Συλλογή τους το κίνημα του Νέου Ρεαλισμού με έργα των Christo, Saint Phalle, Tinguely και κυρίως του César, που ήταν και προσωπικός τους φίλος.

Την έκθεση επιμελούνται η Marion Meyer, Πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Man Ray, που γνώρισε προσωπικά πολλούς Νέους Ρεαλιστές και η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau, Υπεύθυνη της Συλλογής του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή. Η σκηνογραφία της έκθεσης μελετήθηκε από τον Ανδρέα Γεωργιάδη και την Παρασκευή Γερολυμάτου.

Το αφιέρωμα συνοδεύεται από δίγλωσσο τόμο 300 περίπου σελίδων, με κείμενα της επιμελήτριας Μαρίας Κουτσομάλλη-Moreau και πλούσιο αρχειακό υλικό, που εκδίδεται από το Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή σε επιμέλεια της Μικρής Άρκτου. Κατά τη διάρκεια της έκθεσης πραγματοποιούνται ειδικές ξεναγήσεις για το κοινό καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά.

Οι Νέοι Ρεαλιστές
Από την πρώτη μου επαφή με εκείνο το εντελώς επαναστατικό κίνημα διατηρώ μια υπέροχη ανάμνηση.

Ήταν το 1964 στην γκαλερί Bonnier στη Λωζάννη, πριν τη μεταφορά της στη Γενεύη μετά τον θάνατο του ιδιοκτήτη Jo Bonnier, σπουδαίου Σουηδού οδηγού, σε δυστύχημα κατά τη διάρκεια του αυτοκινητιστικού αγώνα 24 ώρες του Λε Μαν. Εκείνη την εποχή ήμουν ακόμη φοιτήτρια στην Ελβετία και πήγαινα συχνά στο Παρίσι για να επισκέπτομαι μουσεία και γκαλερί. Το κυρίαρχο καλλιτεχνικό ρεύμα τότε ήταν η Σχολή του Παρισιού. Αλλά μετά τις τακτικές επισκέψεις μου στο σπίτι της Dorothea Tanning και του Max Ernst στην οδό de Lille, το ενδιαφέρον μου στράφηκε κυρίως στον ντανταϊσμό και τον σουρεαλισμό.

Στους Νέους Ρεαλιστές οφείλω τη συνειδητοποίηση της ανεξέλεγκτης πορείας του κόσμου προς τη μαζική κατανάλωση, ζήτημα που στις μέρες μας εξακολουθεί να είναι επίκαιρο. Χρησιμοποιούσαν στοιχεία της καθημερινής ζωής, αστικής και βιομηχανικής. Μάζευαν πεταμένα αντικείμενα δημιουργώντας με αυτά έργα, τις συμπιέσεις αυτοκινήτων, για παράδειγμα, τις κοπές διάφορων αντικειμένων, τις μηχανές κ.λπ.

Το 1965 γνώρισα τον Spoerri στο σπίτι του Arturo Schwarz στο Μιλάνο, τον Arman στην γκαλερί του Sidney Janis στη Νέα Υόρκη, καθώς και τον Christo και τη Jeanne-Claude. Στην γκαλερί της Iris Clert στο Παρίσι γνώρισα τον Mimmo Rotella, ενώ έχω πολύ ωραίες αναμνήσεις από τον César. 

Με όλους εκείνους τους καλλιτέχνες έζησα ευχάριστες στιγμές στα ατελιέ τους, καθώς και σε πολλές άλλες ευκαιρίες. Είχα επίσης το προνόμιο να συμπεριλαμβάνομαι στους φίλους του Raymond Hains. Τι αναμνήσεις! Ατελείωτα γεύματα στο «Dôme», ακούγοντας τους μονολόγους του, ένα κράμα μεγάλης καλλιέργειας, ποιητικότητας και χιούμορ.

Εκείνοι οι καλλιτέχνες, που με τις προσωπικές διαδρομές τους έγιναν πιο διάσημοι από το ίδιο το κίνημα, συνεισέφεραν στην ανανέωση της γαλλικής καλλιτεχνικής γλώσσας. Ο Νέος Ρεαλισμός κρατάει μέχρι σήμερα όλη τη ζωντάνια του και συνεχίζει να είναι εξαιρετικά επίκαιρος.

Στα χρόνια που πέρασαν δεν έπαψα να παρακολουθώ την πορεία αυτών των καλλιτεχνών και είμαι ευτυχής που συγκεντρώνουμε τους δεκατρείς δημιουργούς σε μία μουσειακή έκθεση στην Αθήνα, στο Ίδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή. Είμαι σίγουρη ότι οι καλλιτεχνικοί θεσμοί, οι συλλέκτες και γενικά ο κόσμος της τέχνης θα καταλάβουν τον σημαντικό ρόλο των νέων ρεαλιστών στην τέχνη του χθες, του σήμερα και του αύριο.

Marion Meyer
Πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Man Ray
Συνεπιμελήτρια της έκθεσης Nouveau réalisme